Nowoczesne technologie, stare lęki: czy roboty odbiorą nam pracę?

W „Powrocie z gwiazd” Stanisława Lema astronauci wracający na Ziemię po kilkudziesięciu latach w kosmosie zastają świat, w którym nikt nie musi pracować. Wszystkie obowiązki wykonują roboty i sztuczna inteligencja. Kosmonauci okazują się niepotrzebni, a chęć do pracy i działania, którą przejawiają, jest niezrozumiała dla otaczających ich ludzi. Sprawia, że zostają przez nich odtrąceni i zepchnięci na margines społeczny. Finalnie astronauci znowu wylatują w gwiazdy, aby, wykorzystując efekt relatywistyczny, przeczekać w kosmicznej podróży następne kilkadziesiąt lat. Uciekają od świata robotów.

Książka Lema po raz pierwszy wydana została ponad pół wieku temu – ja wracam do niej w czasie, gdy komputery stały się mądrzejsze, bardziej samodzielne i wydajne niż kiedykolwiek. A my zbliżamy się do punktu, w którym mogą zacząć wykonywać naszą pracę lepiej niż my sami. Czy nasz świat i nasze miejsca pracy są zagrożone?

Te obawy nie są nowe. Już na początku rewolucji przemysłowej XIX wieku w Anglii istniał radykalny ruch społeczny – luddyzm, którego przedstawiciele protestowali przeciwko zmianom spowodowanym przez wynalezienie maszyn tkackich. Nocami napadali tkalnie niszcząc krosna. Powód? Obawiali się, że maszyny odbiorą im ich miejsca pracy. Zmusiło to parlament brytyjski do przyjęcia ustawy, według której niszczenie maszyn stało się przestępstwem zagrożonym karą śmierci. Choć dziś wydaje nam się to nieprawdopodobne, na jej mocy w Yorku stracono 17 luddystów. W przeszłości strach przed maszynami przybierał nawet karykaturalne formy. W Stanach Zjednoczonych związki zawodowe malarzy w latach 20tych ubiegłego wieku zakazały swoim członkom używania pneumatycznych rozpylaczy do farb.

Wielki Kryzys z jednej strony jeszcze mocniej pogłębił lęki , z drugiej do głosu doszli również ci, którzy w robotyzacji (wówczas raczej maszynizacji) widzieli szansę. Np. Keynes prognozował, że rozwój technologii wręcz odciąży pracowników i pozwoli ograniczyć tygodniowy czas pracy do 15 godzin. Czarne scenariusze nie spełniły się – mechanizacja produkcji spowodowała gwałtowny wzrost, a nie spadek liczby miejsc pracy. W samych Stanach Zjednoczonych w przemyśle motoryzacyjnych zatrudnionych w 1910 roku było 140 tys. pracowników. W 1920 roku, wraz z postępującą mechanizacją, liczba pracowników wzrosła do 250 tys., w 1930 – 380 tys., a w 1973 – już 941 tys..

Dzisiaj natomiast pracujemy, choć może się to wydawać mało prawdopodobne, znacznie mniej, niż kiedykolwiek wcześniej. Dane ze Stanów Zjednoczonych pozwalają przyjrzeć się najdłuższym okresom (Penn World Tables): w 1950 roku Amerykanie pracowali średnio 1909 godzin tygodniowo. W 2010 roku było to już mniej niż 1700 godzin, a miejsc pracy wcale nie ubyło. Wręcz przeciwnie, zatrudnienie zwiększyło się w tym czasie o ponad 50%. Wzrosły też zarobki – każdego roku średnio o 2 punkty powyżej inflacji.

Mimo to echa dawnych strachów wracają w ostatnich latach, miejsce maszyn jako straszaka zajmują teraz roboty. Gartner w swoim raporcie przekonuje, że już w 2025 roku 1 na 3 miejsca pracy zastąpią roboty. Dziś liczby nie potwierdzają jednak takiego scenariusza – w rekordowym 2013 roku na całym świecie firmy zakupiły jedynie 178 tys. robotów różnego rodzaju (według International Federation of Robotics). W porównaniu do zasobów siły roboczej nie jest to więc skala, która może doprowadzić do punktu przełomowego.

Robotyzacja nie spędza snu z powiek także samym pracownikom. Bardziej niż robotyzacja martwi ich to, że pracę odbiorą im tańsi pracownicy o lepszych kwalifikacjach. A także to, że sami nie sprostają nowym wymaganiom pracodawcy związanymi z rozwojem technologii w firmie. Zagrożeniem jest więc dla nich nie tyle pojawienie się w firmie robotów, lecz to, że nie będą umieli ich obsługiwać, czy z nimi współpracować.

Historyczne doświadczenia pokazują, że rewolucja technologiczna nie zniszczy miejsc pracy. Dla części pracowników oznacza ona niższe wynagrodzenie, w najgorszym wypadku utratę pracy i bezrobocie, ale dla społeczeństwa jako całości skutki są pozytywne – rosnące zapotrzebowanie na pracę i poprawiające się standardy życia. Kolejne rewolucje zmieniają jednak radykalnie samą pracę. Poprzeczka dla pracowników zostaje zawieszona wyżej i sprostanie nowym wymaganiom pracodawców jest znacznie trudniejsze niż wcześniej. Lęki na które wskazują w badaniu Amerykanie są więc usprawiedliwione. Kluczowe dziś wydaje się przygotowanie pracowników na ten proces, tak by postępował on ewolucyjnie i nie powodował rewolucji na rynku pracy.

Odpowiedzialności za adaptację nie wolno nam zrzucać na samych pracowników. To nasza wspólna odpowiedzialność. Ta zmiana winna się dokonywać przy współudziale pracodawców, jak i całego społeczeństwa. Wymaga ona zasadniczej reformy systemu edukacji, w tym szczególnie szkolnictwa zawodowego. Najpierw musimy jednak zacząć postrzegać robotyzację nie jako zagrożenie, ale jak szansę. W końcu – jak mówił JFK – jeśli jesteśmy w stanie stworzyć maszyny, które pozbawią ludzi pracy, to nie powinniśmy mieć problemu ze stworzeniem dla tych ludzi nowych szans na zatrudnienie.

Powiązane artykuły:

– Sztuczna Inteligencja jako fundament dla kluczowych technologii

– Koniec życia jakie znamy, czyli witajcie w zdygitalizowanym świecie

– Co to jest blockchain? Wszystko co trzeba o nim wiedzieć

– W jaki sposób maszyny rozumują

– Praca przyszłości, czyli zaczniemy pracować od nowa

– Rozszerzona Rzeczywistość. Widzieć więcej niż tylko Pokemona

– Nowoczesne technologie a stare lęki: czy roboty odbiorą nam pracę?