Technologie, które zmienią świat w 2019 roku

Bez wątpienia czeka nas wiele doniesień o intensywnym rozwoju technologii opartych na inteligentnych algorytmach i dalszej ekspansji sztucznej inteligencji. Mimo medialnych kontrowersji możemy spodziewać się też, że nie zniknie temat autonomicznych pojazdów.

Technologie 2019 roku Forbes Norbert Biedrzycki

Mój artykuł w FORBES z dnia 21 stycznia 2019 roku.

Bez wątpienia czeka nas wiele doniesień o intensywnym rozwoju technologii opartych na inteligentnych algorytmach i dalszej ekspansji sztucznej inteligencji. Mimo medialnych kontrowersji możemy spodziewać się też, że nie zniknie temat autonomicznych pojazdów. Oby liczba informacji o regulacjach, których branża motoryzacyjna ciągle oczekuje (m.in. dopuszczenie do ruchu, standardy bezpieczeństwa, ubezpieczenia), znacząco przewyższyła liczbę sensacji, które zapamiętamy z 2018 r. Wielu nowych wieści możemy spodziewać się również w obszarze connected cars, czyli samochodów na stałe podłączonych do internetu.

W nowym roku nie będą nas dziwić dyskusje o bezpieczeństwie danych, (szczególnie jeśli chodzi o indywidualnych użytkowników korzystających z portali społecznościowych). To temat, który nie straci na aktualności, a jak bardzo jest istotny dla naszego życia, pokazał mijający rok. Trudno powiedzieć, czy dojdzie do przełomowych dokonań, jeśli chodzi o komputery kwantowe (byłoby to technologiczną sensacją), ale możemy być pewni kontynuacji badań w tym obszarze. W 2019 roku z pewnością zaobserwujemy jeszcze większą ekspansję Chin w obszarze inteligentnych technologii. Nie powinno to dziwić, biorąc pod uwagę fakt, że najnowsze technologie zaczynają być traktowane w Chinach niczym dobro narodowe. Przykładowo, według Financial Times prezydent Xi Jinping uczynił sztuczną inteligencję jednym z filarów planu „Made in China 2025”, co oznacza, że kraj ten w ciągu najbliższych 10 lat ma ambicje stać się liderem tego rodzaju technologii (Link)

Poniżej przedstawiam kilka kluczowych zjawisk, które w nadchodzącym roku powinny mocniej przykuwać naszą uwagę.

Blockchain

Obecność blockchaina na liście najciekawszych zjawisk nadchodzącego roku, nie powinna nikogo dziwić. Od ponad roku towarzyszy mu olbrzymie zainteresowanie, wykraczające poza środowiska informatyczne, a globalne wydatki na wdrażanie tej technologii wyniosły w minionym roku 2,1 miliarda dolarów (dane firmy badawczej International Data Corporation, IDC, Link). Bez wątpienia uchodzi ona dzisiaj za jedną z najbardziej innowacyjnych technologii i do takiego statusu przekonują się przedstawiciele kolejnych branż: finansowej, ubezpieczeniowej, deweloperskiej, energetycznej. Mimo sensacyjnych doniesień o hakowaniu giełd kryptowalut, mamy do czynienia z technologią o dużym stopniu bezpieczeństwa, czerpiącą z dorobku kryptografii. Niepodatna na manipulacje, przejrzysta, niezależna od zewnętrznych pośredników, wykorzystująca mechanizm automatycznych kontraktów i jak dotąd – najbardziej zaawansowana technologicznie „księga rachunkowa” –  wkracza w nowy etap rozwoju.                 

Czego możemy spodziewać się po blockchainie w najbliższym okresie? Jako idea został zaakceptowany i „kupiony” przez opiniotwórcze kręgi. Teraz zaczyna się liczenie stosunku korzyści do kosztów wdrożenia. Poza tym największe firmy oferujące rozwiązania na nim oparte (jak i ich klienci) będą pracować nad niezbędnymi regulacjami, standardami użytkowania i wdrażania oraz komunikacją.

Blockchain 2.0 (niektórzy już używają tego terminu) stając się coraz bardziej zrozumiały, będzie łatwiej i szybciej przenikał do rozmaitych narzędzi i aplikacji. Z teorii zacznie się zmieniać w praktyczny, technologiczny standard stosowany w wielu gałęziach biznesu. Według szacunków IDC w ciagu najbliższych trzech lat można spodziewać się nakładów na wdrażanie blockchaina rzędu ok. 12 miliardów dolarów, a roczny wzrost wydatków wyniesie 73 procent.

Sztuczna inteligencja

Sztuczna inteligencja, czyli wszelkie rozwiązania oparte na uczeniu maszynowym, sieciach neuronowych i zaawansowanej robotyce, będzie jeszcze bardziej uniezależniać się od działań człowieka, zadziwiając nas samodzielnością reakcji na zmieniające się dane i okoliczności. Jeszcze intensywniej doświadczymy faktu, że maszyny myślą i podejmują własne decyzje. Decyzje czasem dla nas mocno tajemnicze. Ta samodzielność sztucznej inteligencji będzie przekładać się na popularność rozwiązań, takich jak autonomiczne samochody, drony, roboty i aplikacje. Jednocześnie w związku z opiniami o konieczności lepszego rozumienia zasad, jakimi kierują się algorytmy, na wartości zyskają technologie, które zwiększą transparentność algorytmicznych zachowań. Chodzi o to, byśmy jako ludzie wiedzieli nie tylko, jakie decyzje zostały podjęte przez maszynę, ale również w jaki sposób to się odbyło.

Jeśli chodzi o sztuczną inteligencję w naszym codziennym życiu, to prawdopodobnie wzrośnie rola inteligentnych głośników i osobistych asystentów głosowych, którzy będą pomagać nam podczas zakupów, w wyszukiwaniu informacji w internecie, czy też wyręczą nas w rezerwacji miejsc w restauracji. Prawdziwa eksplozja, jeśli chodzi o używanie tego typu aplikacji ma nastąpić w najbliższych dwóch latach. Według firmy Gartner do roku 2020, liczba głosowych komend wyszukiwania informacji (przy użyciu inteligentnych głośników i asystentów), osiągnie poziom 30 proc wszystkich zapytań w internecie.

Technologie 2019 roku Forbes Norbert Biedrzycki AI

Jako technologia o strategicznym znaczeniu społecznym, sztuczna inteligencja stanie się materią, wokół której ścierać się będą konkurencyjne interesy rządów i globalnych korporacji. Głównymi graczami w tym procesie będą Stany Zjednoczone i Chiny (te ostatnie w najbliższych kilku staną się potęgą w tej dziedzinie). Według IDC roczna stopa wzrostu nakładów związanych ze sztuczną inteligencją wyniesie 52,3 proc., osiągając wartość 77,6 miliarda dolarów do 2022 roku (link).Wszystko to za sprawą inwestycji w handel detaliczny, bankowość, opiekę zdrowotną i produkcję. I chociaż dzisiaj używanie sztucznej inteligencji deklaruje na globalnym rynku 15 proc. firm, to liczba ta w przyszłym roku ma się nawet podwoić (szacunki firmy Adobe link).

47% respondentów badania McKinsey Global Institute (link) , obejmującego największe przedsiębiorstwa na świecie, rozwija technologie AI i wdraża je w codziennej działalności. Dla porównania w 2017 roku było to niespełna 19%. 

Komputery kwantowe

Sceptycy twierdzą, że komputer kwantowy pozostaje ciągle utopią, a na rozwiązania faktycznie przełomowe dla rozwoju tej technologii, poczekamy dekadę lub dłużej. Niemniej przełom będzie poważny. Jeremy O’Brien, fizyk i profesor na Uniwersytecie w Bristolu twierdzi: „Za niespełna 10 lat komputery kwantowe zaczną przewyższać znaczenie codziennych komputerów, co doprowadzi do przełomu w sztucznej inteligencji. Duża moc obliczeniowa komputerów kwantowych może potencjalnie zakłócić działanie wielu gałęzi biznesu i podważyć nasze bezpieczeństwo cybernetyczne”.

Czy nadchodzący rok przyniesie nowe, znaczące informacje w tym temacie? Nie wiadomo, ale na pewno czeka nas kolejny okres intensywnych prac nad maszynami wykorzystującymi kubity.

W mijającym roku prezentację komputera, który złamie szyfr RSA w ciągu stu sekund, zapowiedział Microsoft. Według przedstawicieli koncernu stanie się to możliwe w najbliższych pięciu latach. Czy to tylko marketingowy chwyt, to się okaże. Sądzę natomiast, że przydatność tej technologii będzie sprawdzana pod kątem jej użyteczności dla komunikacji. Mam na myśli tzw. kwantowy internet i ostatnie prace chińskich naukowców, którzy umieścili w przestrzeni kosmicznej satelitę umożliwiającego kwantowe przesyły. Być może w 2019 roku kwantowe cząstki będą wędrowały jeszcze szybciej dzięki kolejnym satelitom.

Internet rzeczy (IoT)

Nie wszyscy są przekonani do tego, by ich dom podporządkować inteligentnym, wzajemnie komunikującym się urządzeniom. Światło reagujące na porę dnia, temperatura dostosowana do aury na zewnątrz, lodówka rozpoznająca braki w swoim wnętrzu, kamery strzegące bezpieczeństwa – to tylko niektóre elementy inteligentnego domu. Dom, który – trzeba przyznać – na całym świecie pozostaje raczej drogi w utrzymaniu i serwisie (abonament). Kontrowersje budzi też kwestia bezpieczeństwa w tak wyposażonej przestrzeni mieszkalnej.

Technologie 2019 roku Forbes Norbert Biedrzycki cybersecurity

Ale internet rzeczy wykorzystany w przestrzeni publicznej to szereg naprawdę użytecznych innowacji (niżej piszę o nich bardziej szczegółowo). I o ile rynek skierowany do użytkownika prywatnego mieszkania może rozwijać się wolniej, to wzrosty powinniśmy obserwować wśród firm zajmujących się wdrażaniem internetu rzeczy w przestrzeniach miejskich. Wzajemne komunikowanie się urządzeń elektronicznych będzie też coraz bardziej obecne w przemyśle i na rynku energii. Według portalu customerthink.com, który podaje szereg statystyk dotyczących internetu rzeczy, wartość rynkowa tego typu urządzeń w ciągu najbliższych dwóch lat osiągnie poziom 457 miliardów dolarów, a dominującymi obszarami, w których urządzenia będą się komunikować między sobą będą inteligentne miasta, przemysł, służba zdrowia i budownictwo (link).Warto też wspomnieć o dynamice sektora usług związanych z monitorowaniem cyberbezpieczeństwa. Za sprawą rozwoju internetu rzeczy zyskują one na znaczeniu.

Chmura

Podoba mi się opinia, że w 2019 roku zaufanie będzie najbardziej chodliwym produktem firm oferujących rozwiązania chmurowe. Wartość zaufania jest dzisiaj olbrzymia we wszystkich obszarach, które zostały zdigitalizowane – dotyczy to m.in. finansów, handlu i całej naszej aktywności w internecie. Wszyscy go intensywnie szukamy w cyfrowym świecie, więc firmy, które zaoferują nam produkt z gwarancją maksymalnego bezpieczeństwa (a tym samym wzmocnią nasze zaufanie do nich), zwyciężą. Teza ta nabiera znaczenia szczególnie w kontekście opinii specjalistów, którzy twierdzą, że 2019 rok może być wyjątkowo bogaty w ataki hakerów. Bedą oni wykorzystywali coraz bardziej wyrafinowane techniki do swoich praktyk, nie rezygnując z tych, które już znamy, np. fałszywych linków czy chatbotów.

Rok 2019 powinien przynieść również rozwój multicloudingu, czyli korzystania z więcej niż jednej chmury po to, by likwidować przestoje i przyśpieszać realizację projektów informatycznych. Według firmy badawczej IDC spośród tych firm, które korzystają z technologii chmury, aż 95 proc. stworzyło hybrydową infrastrukturę, która wykorzystuje wiele prywatnych i publicznych chmur działających w oparciu o zasady ekonomii, lokalizacji i zarządzania.

Rozszerzona i wirtualna rzeczywistość

Dzięki nowoczesnej technologii nasza komunikacja ze światem zewnętrznym staje się coraz bardziej wielopoziomowa. Najlepszym tego przykładem jest rozszerzona rzeczywistość (augmented reality) gdzie cyfrowe informacje, obiekty i obrazy nakładane są na świat fizycznie istniejący. Powstaje dzięki temu mieszanka, która dostarcza nowej poznawczo jakości. Mechanik korzystający z oprogramowania rozszerzonej rzeczywistości nie musi zawracać sobie głowy rysunkami technicznymi i instrukcjami obsługi danego urządzenia. Wszystkich potrzebnych informacji dostarczy mu monitor smartfona (lub gogle) skierowany na interesujący fragment rzeczywistości. Rozszerzona rzeczywistość ma dużo większy potencjał informacyjny od rzeczywistości wirtualnej, która nie rozwija się tak dynamicznie, jak wymarzyli sobie wszyscy miłośnicy sztucznych światów. Okazuje się, że technologia, która ma w pewien sposób łączyć doznania zmysłowe (dotyk i wzrok w przypadku wirtualnej rzeczywistości), napotyka na bariery. Nadchodzący czas będzie o wiele bardziej łaskawy dla rozszerzonej rzeczywistości, która wkroczy coraz śmielej do wielu gałęzi przemysłu, medycyny i architektury. Do 2022 roku aż 75 proc. firm przetestuje różne postacie rozszerzonej i wirtualnej rzeczywistości. W ostatnim roku wartość rynkowa urządzeń rozszerzonej i wirtualnej rzeczywistości w stosunku do roku 2017 podwoiła się i wyniosła 27 miliardów dolarów. Jednak w ciągu najbliższych trzech lat możemy spodziewać się dużego skoku jeśli chodzi o ten segment rynku. Według portalu Statista w 2022 roku wartość rynku wyniesie aż 210 miliardów dolarów (link).

Inteligentne miasta

Możemy liczyć na dalszy rozwój zjawiska inteligentnych przestrzeni, czyli środowisk, w których ludzie i technologia wchodzą ze sobą w wielopoziomowe interakcje. W miejskiej „smart” przestrzeni komunikujące się ze sobą urządzenia zwiększają poczucie komfortu mieszkańców. Liczy się tu wszystko: dostrajanie sygnalizacji świetlnej i świateł do pory dnia, transport miejski reagujący automatycznie na zmieniającą się liczbę potencjalnych pasażerów, wentylacje budynków wyczulone na zmiany pogody, nasycenie przestrzeni technologią wi-fi, urządzenia elektroniczne w prywatnych mieszkaniach. Najbardziej inteligentnym miastem świata jest Singapur, ale sposób myślenia o aktywnej relacji człowiek-technologia staje się bliski włodarzom wielu innych miejsc na świecie. Szczególne miejsce na tej liście zajmuje Europa, na terenie której funkcjonuje blisko połowa wszystkich inteligentnych miast (dane Statista). Do ich grona zalicza się m.in: Barcelonę, Londyn i Oslo. W Chinach jest już ponad sto miast, które można obdarzyć mianem inteligentnych. Największym wyzwaniem w nadchodzącym roku będzie kwestia cyberbezpieczeństwa inteligentnych miast. Warto tu przypomnieć trudną lekcję, jaką przerobiła Atlanta. Miasto było sparaliżowane przez wiele dni w wyniku hakerskiego ataku.

Technologie 2019 roku Forbes Norbert Biedrzycki chiny

Przeczytaj więcej w pełnym artykule. 

Link do pełnego artykułu.

Powiązane artykuły

– Dlaczego tak bardzo zależy nam na technologii blockchain?

– Blockchain, czyli ostateczny krach systemu finansowego

– Blockchain – święty Graal systemu finansowego?

– Kto zyska a kto straci na rewolucji cyfrowej?

– Kiedy przestaniemy być biologicznymi ludźmi?

– Sztuczna inteligencja to nowa elektryczność

Skomentuj

22 comments

  1. AKieszko

    Dobre. Losowość stanów kubitów nie trudno udowodnić. Wystarczy przenosząc to na ludzkie działania, podać taki przykład. Bierzemy niewprawnego gracza, a ten stara się trafić piłką w kosz. Tu od samego początku było wiadomo, że będzie trafiał nie tylko do kosza. Tak wygląda to tu tłumaczenie, o udowodnieniu przez Google. Tego że kubity mogą mieć więcej niż dwie pozycje, stany. Zwłaszcza ciekawe jest mówienie o stanie kwantowym jako superpozycji. Super pozycja, czyli używając analogii, w nic się nie angażuję, jestem w super pozycji. Piszę o tym nie tylko na podstawie tego artykułu bo śledzę też inne publikacje. Wracając do super pozycji, nic nie robienia. Sprawa może być ciekawa, na zasadzie fantastyki kosmicznej. Która obecnie już się coraz bardziej potwierdza. Tak samo i okiełznanie super pozycji kwantowego kubita. Dopiero wtedy możliwe by były obliczania z tak wielką szybkością. Czytaj na zasadzie adresowania danych stanów kubitowych, takich bądź innych. Dopiero wtedy można mówić, o wydajności kubitowych konstrukcji to jest o ogromnej mocy obliczeniowej, wynikłej z gigantycznej szybkości działania takich konatrukcji. Możliwe że obecne konstrukcje, mają już jakiś poziom wiarygodności obliczeń. Lecz sporo jest tu przeszkód natury tego świata. Choćby przenilanie cząstek typu neutrinów. Od których to też trzeba taką konstrukcję chronić.

  2. AKieszko

    Dokończę. A w ogóle to kontrola stanów typu magnetycznego, o takie w stanach kwantowych chodzi jest energochłonna. Zwłaszcza jeśli chodzi o pole izolujące od zewnętrznych wpływów. To z powodu zewnętrznych wpływów, trudno uzyskać powtarzalność działania takich urządzeń. Co daje im wielką wydajność. No ale wszystko przed nami. Oby dało się znaleźć wydajne rozwiązania.

  3. Krzysztof Bikowski

    Czyli za dekadę na poważnie naukowcy będą mogli spróbować zmapować ludzki mózg i przetransferować go do komputera by zapewnić człowiekowi wirtualne „wieczne życie”. Raj na Ziemi coraz bliżej. Potrzebne są jednak starania społeczeństwa aby zmieniono demokrację i kapitalizm na geniokrację i humanitaryzm, które to zostały opisane w darmowych książkach ze strony http://www.rael.org

  4. Jacek Czyz

    Według mnie technologa bitcoin jest rewolucyjna. Niestety kryptowaluta ta jest zbyt często używana przez przestępców, a jako specjalista do spraw bezpieczeństwa informacji, jestem na tym punkcie wyczulony. Patrząc jednak z punktu widzenia technologii, bitcoin jest bezsprzecznie ogromną rewolucją.

  5. TomekSz

    Chora tendencja. Siłą blockchaina jest ilość, różnorodność i zdeterminowanie uczestników jego sieci (węzłów).

    Samo postawienie kilku komputerów w kilku odziałach jakiegoś banku, jakiejś przychodni, czy jakiejś firmy i nazwanie tego blockchainem jest tak słabe jak tylko słabe może być. Co niby miało by taki „blockchain” zabezpieczać? Jaka jest różnorodność i determinacja jego uczestników do utrzymania sieci poza ewentualną utratą premii uznaniowej? 😉

  6. TomekSz

    Blochchain to jest baza danych nawet w przypadku krypto walut różnica między nią a zwykłą bazą danych to to, że w tej drugiej każdy rekord można zmodyfikować. Rozproszona baza danych gwarantuje niezmienność danych w czasie, na tym polega jej przewaga, ale czy jest to nam potrzebne w każdym aspekcie życia?? Nie wiem. Sam odnoszę wrażenie że pakuję się tego blochaina gdzie sie da, nawet jeśli nie jest to konieczne.

  7. MJarosz99

    Zgadzam się.Ludzkość , coraz bardziej ” baraniej „.W środowisku gimbazy, jak nie masz foty z psią mordą lub uszami królika, to jesteś nieprzystosowanym lamusem.

  8. MJarosz99

    W bodajże 2016 roku został stworzony i uruchomiony pierwszy komputer o mocy obliczeniowej 1000 kubitow (D-Wave 2X). Obecnie już stworzyli komputer dysponujący mocą 2000 kubitow (D-Wave 2000Q).

    Natomiast firma D-WAVE jest pierwszą firmą na świecie która zajęła się tematyką komputerów kwantowych.

  9. DCzaj

    W tym roku był zaprezentowany w USA komputer kwantowy o 500 kubitach! IBM pokazał zminiaturyzowany komputer kwantowy, który będzie sprzedawany masowo (komercyjny). Odkryto technologię budowy tranzystorów kubitowych (kwantowych) bez chłodzenia. Włosi ostatnio pokazali kwantowe sieci neuronowe, miljardy razy szybsze od konwencjonalnych. Demon sztucznej inteligencji powoli schodzi na Ziemię.

  10. AKieszko

    Wszystko pieknie i ladnie tylko jak na razie:

    Nie ma jeszcze zadnego kwantowego komputera a to wszystko nad czym pracuje IBM, Google i pare innych to komputery nibykwantowe.

    Algorytmow kwantowych jest cale 3 sztuki z czego przetestowano jeden. Na dzien dzisiejszy wszystkie cudowne moce komputerow kwantowych to spekulacje.

    Juz sa algorytmy kryptograficzne odporne na ataki kwantowe.

  11. JacekPaczka

    Nie ma czegoś takiego jak sztuczna inteligencja, szczególnie w autonomicznych pojazdach. Nawet ciężko mówić obecnie o algorytmach sztucznej inteligencji bo to nazwa marketingowa i większość systemów nie spełnia i wrecz nie może spełniać technicznych kryteriów by tak je nazwać. W szczególności systemy decyzyjne w autonomicznych pojazdach w żadnej mierze nie spełniają kryteriów by stwierdzić, że zastosowano tam algorytmy sztucznej inteligencji.

    • Norbert Biedrzycki  

      According to McKinsey Global Institute, Europe could see growth up to 20% on average by 2030, if it scales up efforts in digital and AI

  12. Adeptus99

    Dobra lista. Ale jest kilka minusów blockchain, m.in.
    – malejąca z czasem wydajność co bardzo ładnie widać obecnie na przykładzie BTC,
    – podatność, a właściwie pewność złamania w momencie zbudowania prawdziwego komputera kwantowego
    – Najbardziej niebezpieczna potencjalnie luka zero day, Meltdown udowodnił, że poważne błędy mogą pozostać długo niezauważone, jeśli ktoś znajdzie dziurę umożliwiającą podmianę istniejących bloków na sfałszowane i sposób „namówienia” sieci, żeby potraktowała je jako prawdziwe. Nawet po wykryciu takiej operacji post factum nie ma możliwości odtworzenia żadnego backupu, ze względu na samą budowę blockchain – czyli największa zaleta jest potencjalnie również największym ryzykiem.

    • Norbert Biedrzycki  

      Blockchain is struggling to emerge from pioneering age. Still no killer app except crypto @McKinsey

  13. Piotr

    Proszę zobaczyć roboty typu Atlas firmy z Bostonu. Łatwo znaleźć na YT. itp. Każda część tego jegogomościa to jakiś producent a ile wymaga zaplecza technicznego ? Co oznacza olbrzymi rynek pracy. Po za tym socjal by wzrósł dla bezrobotnych poniewaz maszyny na wszystko zarobią pracujac bez zmeczenia, potrzeby snu i obywajac sie bez jedzenia no i nie chorują. Natomiast łatwo je naprawić. No i na koniec – polecenia dla takiego robota mozna wydawać z domu a nawet z łóżka jedzac śniadanie. Oczywiście należy pamietac przy tym o solidnych sprzężeniach zwrotnych czyli zabezpieczenia robotów przed użyciem ich w niecnych celach. I tu moim zdaniem pojawia się problem – czyli bez sztucznej inteligencji będzie to właściwie nie wykonalne.

  14. Acula

    W ciągu najbliższych 15 lat 45-75 % zadań bankowości będzie wykonywane przez roboty/automaty. Potencjał sztucznej inteligencji jest największy w trzech obszarach: budowania zaufania klientów (71 proc.), optymalizacji kosztów i operacji (63 proc.) oraz poprawy stopnia zgodności z przepisami (62 proc.). Zrobotyzowana automatyzacja procesów biznesowych to oszczędności oraz usprawnienie operacji. Już teraz procesy jak obsługa klienta, ocena wiarygodności, rankingi/ scoring, szukanie danych, niektóre kanały komunikacji wspierane są przez techniki ML. Które z tych procesów, jakie inne i w jakim zakresie będą automatyzowane w przyszłości?

  15. Piotr91AA

    Czy oprócz przytaczanej wszędzie ciekawostki pozyskania prawie 30 mln przez Power Ledger w końcu udało się tej firmie uruchomić jakiś konkretny produkt? Z tego co pamiętam w Europie od prawie roku działa słoweńskie SunContract, posiadające gotową platformę do wymiany energii ptp. Teraz to już kwestia regulacji i pozyskania użytkowników. Btw. bardzo dobry artykuł.